پایگاه خبری اتاق تهران

سهم هزینه موادغذایی در بودجه خانوارها در همه جای دنیا با اهمیت است و شاخصی اصلی در بررسی و رتبه بندی های فاکتورهای اقتصادی به حساب می آید. اصولا در کشورهای پیشرفته سعی بر این است که هزینه سبد موادغذایی خانوارها کاهش پیدا کند. حالا موسسه پژوهش های برنامه ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی به بررسی و تحلیل سهم هزینه موادغذایی در بودجه خانوارهای شهری و روستایی پرداخته است.

این گزارش می نویسد: در دوره 1390 تا 1394 متوسط تعداد اعضای خانوارهای شهری از 3.82 نفر به 3.56 نفر و متوسط تعداد اضعای خانوار روستایی هم از 3.99 نفر به 3.63 نفر کاهش یافته است. همچنین متوسط درآمد خانوارها در طول این دوره افزایش یافته است. اما این رشد نسبت به رشد هزینه های سالانه کمتر بوده است. نسبت هزینه های خوراکی به کل هزینه ها یا شاخص انگل که در ابتدای دوره (1390) برابر با 37.37 درصد بود در پایان دوره (1394) به 30.93 درصد کاهش یافته است. البته علیرغم کاهش مقدار این شاخص در مناطق شهری (از 29.77 درصد به 26.33 درصد) اما در مناطق روستایی شاخص مذکور افزایش یافته است (از 37 درصد به 38.95 درصد).

همچنین مشخص شده است که مقایسه میزان مصرف اقلام خوراکی سال 1394 با سبد غذایی مطلوب (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی 1392) نشان می دهد مقدار مصرف خانوارهای کشور کمتر از مقدار مطلوب و توصیه شده است. این امر هشداری جدی برای «امنیت غذایی» خانوارها محسوب می شود و به نظر می رسد یکی از مهمترین عوامل بروز آن «تکانه های اقتصادی» در دوره مورد بررسی و به خصوص در سال 1391 باشد که پیامدهای آن معیشت خانوارها را تحت تاثیر قرار داد. این تجربه نقش و پیامدهای منفی تکانه های اقتصادی (از جمله افزایش تورم در پی افزایش نرخ خدمات ارائه شده توسط دولت) بر معشیت خانوارها را نشان می دهد.

آنطور که از این بررسی برآمده است، در بین اقلام خوراکی، نان از جایگاه خاصی برخودار است. به طوری که در صدر اقلام خوراکی (هم به لحاظ فراوانی تهیه توسط خانوارها و هم از نظر مقدار مصرف سالانه) قرار دارد. البته در سال 1394 متوسط مصرف سالانه نان خانوارها در مقایسه با سال های قبل مقداری کاهش یافته است. علاوه بر آن سهم آن در هزینه های خوراکی خانوارها هم کاهش یافته است.

نتیجه دیگر این بررسی به مصرف برنج خانوارهای ایرانی اشاره دارد. به این ترتیب که هرچند درصد خانوارهای مصرف کننده انواع برنج داخلی طی این دوره از 12.8 درصد در سال 1390 به 17.4 درصد در سال 1394 افزایش یافته است. اما همچنان درصد بیشتری از خانوارها برنج خارجی مصرف می کنند.

به طوری که از نظر متوسط مقدار مصرف سالانه، انواع برنج های داخلی در بین اقلام بسیار کم مصرف قرار دارد و متوسط مقدار مصرف آن در کل دوره 90-94 برابر با 40.88 کیلو گرم است. اما از سوی دیگر 25 درصد هزینه سالانه خوراکی خانوارها در سال 1394 مربوط به برنج های ایرانی بوده است. در حالی که در همین سال سهم هزینه برنج های خارجی 11.61 درصد است. در نتیجه در شرایط کنونی انتخاب برنج خارجی برای مصرف خانوارها به عنوان توجیه عقلانی در گزارش یاد شده است.

از جمله دیگر نتایج تحقیق موسسه پژوهش های برنامه ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی مصرف میزان گوشت خانوارها بوده است. در دوره مورد بررسی متوسط سهم گوشت قرمز در سبد هزینه خوراکی خانوارها 11.67 درصد بوده است در این دوره خانوارهای نمونه به طور متوسط 33.96 کیلوگرم گوشت قرمز مصرف کرده اند. در این دوره 11.67 درصد سبد هزینه خوارکی خانوارها مربوط به گوشت قرمز بوده است. ضمن آنکه این سهم در پایان دوره یعنی سال 94، از 13.23 درصد به 10 درصد کاهش یافته است. در همین مدت گوشت سفید 8.26 درصد هزینه های خوراکی خانوارها را تشکیل داده است و صرف نظر از سال 94 در مابقی سال های سهم آن ثابت بوده است.

سرانه مصرف شیر همیشه در ایران مساله بوده است. حالا هم یکی از نتایج این گزارش به مصرف شیر و فراورده های آن اشاره دارد. به این صورت که در سال های 90-94 مقدار مصرف شیر و فراورده های آن در خانوارهای منتخب کاهش یافته است. در این دوره متوسط مقدار مصرف شیر 122.22 کیلوگرم و مصرف فراورده های آن (لبنیات) 54.69 کیلوگرم بوده است.، در حالی که در ابتدای دولت (1390) خانوارهای منتخب به طور متوسط 149.4 کیلوگرم شیر و 60.8 کیلوگرم فراورده های آن (لبنیات) مصرف کرده اند که این مقدار در پایان دوره (1394) به متوسط 104.9 کیلوگرم شیر و 50.85 کیلوگرم لبنیات رسیده است. مقایسه این مقدار با سبد غذایی مطلوب نشان می دهد که خانوارهای منتخب در این دوره 183 کیلوگرم کمتر از استانداردهای تهیه شده شیر و فراورده های آن را مصرف کرده اند.

آنطور که مشخص است، این وضعیت در میوه و سبزی ها هم مشاهده می شود. چرا که خانوارهای منتخب به طور متوسط سالانه 226.24 کیلوگرم انواع میوه و 259.59 کیلوگرم انواع سبزی (به جز سیب زمینی) مصرف کرده اند. در حالی که سبد غذایی مطلوب مصرف سالانه 403.2 کیلوگرم انواع میوه و 432 کیلوگرم انواع سبزی (به جز سیب زمینی) را توصیه می کند. به این ترتیب در دوره 90-94 خانوارهای منتخب به طور متوسط 177 کیلوگرم میوه و 172 کیلوگرم سبزی کمتر از مقادیر توصیه شده مصرف کرده اند.